Wanneer is gehoorbescherming verplicht?

Wat zegt de Arbowet over gehoorbescherming?

In hoofdstuk 6, afdeling 3 van het Arbobesluit staat het wettelijke kader beschreven rondom lawaai op de werkvloer. Specifiek in artikel 6.8 worden de maatregelen genoemd die werkgevers moeten nemen om blootstelling aan schadelijk geluid te voorkomen of te beperken.

Geluid is overal om ons heen en kan, afhankelijk van de intensiteit en duur, een risico vormen voor het gehoor. Dit risico geldt niet alleen voor extreme situaties, zoals bij bouwmachines of vliegtuigmotoren, maar ook bij langdurige blootstelling aan minder extreme geluidsniveaus.

Voorbeelden van alledaagse geluidsniveaus:

• Een normaal gesprek: circa 60 dB(A)
• Autoradio op vol volume: pieken tot 100 dB(A)
• Pijngrens bij volwassenen: vanaf 120 dB(A)

Het risico van lawaaislechthorendheid begint echter al bij een langdurige blootstelling aan geluidsniveaus vanaf 80 dB(A).

Wat zegt de Arbowet over grenswaarden en verplichtingen?

Volgens de Arbowet gelden er duidelijke actiewaarden en grenswaarden voor geluid op de werkplek.

• Bij 80 dB(A): De werkgever is verplicht om gehoorbescherming beschikbaar te stellen. Dit geldt ook als piekniveaus van 135 dB(C) worden bereikt. Daarnaast moet het risico op gehoorschade worden vastgelegd in de risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E). Er moeten passende maatregelen worden getroffen om de blootstelling te beperken.‍
• Bij 83 dB(A): Een werknemer mag maximaal 4 uur zonder gehoorbescherming werken. In de resterende tijd mag de werknemer niet worden blootgesteld aan hoge geluidsniveaus. Dit is bedoeld om de totale dagdosis binnen veilige grenzen te houden.‍
• Bij 85 dB(A): Gehoorbescherming is wettelijk verplicht. Dit geldt ook bij piekniveaus van 137 dB(C). De werkgever moet erop toezien dat werknemers de gehoorbescherming daadwerkelijk dragen. Bovendien moeten er aanvullende maatregelen worden genomen om het geluidsniveau verder te verlagen, waar mogelijk.‍
• Bij 87 dB(A): Dit is de maximale blootstellingsgrenswaarde, inclusief het effect van de gebruikte gehoorbescherming. Overschrijding van deze waarde vereist directe maatregelen, zoals het aanpassen van werkmethoden, technische ingrepen of het verkorten van de blootstellingsduur.

Waarom is gehoorbescherming noodzakelijk?

Slechthorendheid als gevolg van blootstelling aan lawaai is een van de meest voorkomende beroepsziekten. Dit kan leiden tot:

• Lawaaislechthorendheid: geleidelijke, blijvende afname van het gehoor.
• Doofheid: onomkeerbaar gehoorverlies bij langdurige blootstelling.
• Tinnitus (oorsuizen): constante piep- of ruisgeluiden zonder externe bron.

Blootstelling aan hoge geluidsniveaus hoeft niet direct pijnlijk te zijn om schade te veroorzaken. Juist langdurige blootstelling aan geluiden van 80 dB(A) of hoger vormt het grootste risico.

Belangrijke vuistregel:

Als je binnen een straal van één meter je stem moet verheffen om verstaanbaar te zijn, is het geluidsniveau waarschijnlijk te hoog.

Maatregelen ter voorkoming van gehoorschade

De Arbowet schrijft voor dat werkgevers eerst moeten kijken naar mogelijkheden om de bron van het lawaai aan te pakken, voordat er persoonlijke beschermingsmiddelen worden ingezet.

1. Bronmaatregelen

Volgens de arbeidshygiënische strategie hebben bronmaatregelen de hoogste prioriteit:

• Vervanging van lawaaiige machines door stillere alternatieven.
• Onderhoud van apparatuur om overmatig geluid te beperken.
• Plaatsen van geluidswerende omkastingen of geluidsschermen.

Als bronmaatregelen onvoldoende effect hebben, moeten aanvullende maatregelen worden getroffen.

2. Organisatorische maatregelen

• Blootstellingstijd beperken: Werktijden verkorten in lawaaiige omgevingen.
• Afwisselend werk: Taken rouleren om blootstelling te verminderen.

3. Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM’s)

Pas wanneer bron- en organisatorische maatregelen niet toereikend zijn, is gehoorbescherming toegestaan als beheersmaatregel.

Welke vormen gehoorbescherming zijn er?

1. Gehoorkappen

• Worden als koptelefoons over de oren gedragen.
• Kunnen een demping tot 30 dB(A) bieden, mits goed sluitend.
• Nadelen: verhitting van de oren en verminderde omgevingswaarneming.

2. Oorpluggen (dopjes/stopjes)

• Plaatsing in de gehoorgang.
• Effectieve demping afhankelijk van juiste plaatsing.
• Risico’s: onvoldoende demping bij onjuiste plaatsing en hygiëneproblemen.

3. Otoplastieken (op maat gemaakte oordoppen)

• Gemaakt op basis van een afdruk van het oor.
• Demping tot 30 dB(A), afgestemd op specifieke werkomstandigheden.
• Voordelen: hoog draagcomfort en mogelijkheid om spraak te blijven verstaan.
• Vereist regelmatige controle op pasvorm en dempende werking.

Combinatie van gehoorbeschermers

Bij het combineren van gehoorbeschermers, zoals gehoorkappen met oorpluggen, geldt dat de demping niet simpelweg optelt. Dit komt door:

• Beengeleiding: Geluid dat via de schedel wordt overgedragen.
• Geluidslekken: Rondom gehoorbeschermers of via de mondholte.

De maximale geluidsreductie die bereikt kan worden, ligt rond de 35 dB(A). Meer demping is niet mogelijk door de fysieke overdracht van trillingen via het lichaam.

Onderhoud en controle van gehoorbescherming

Voor effectieve bescherming is regelmatig onderhoud essentieel:

• Pasvorm controleren: Vooral bij otoplastieken, aangezien slecht passende exemplaren schijnzekerheid bieden.
• Reiniging: Volg de instructies van de fabrikant.
• Vervanging: Gebaseerd op de aangegeven levensduur en slijtage.

Onjuist gebruik of een slecht passende gehoorbeschermer kan leiden tot onvoldoende bescherming, met blijvende gehoorschade als gevolg.

Verantwoordelijkheden van werkgever en werknemer

De Arbowet verdeelt de verantwoordelijkheden voor gehoorbescherming duidelijk tussen werkgever en werknemer. Beide partijen hebben een rol in het voorkomen van gehoorschade, maar de primaire verantwoordelijkheid ligt bij de werkgever.

Verantwoordelijkheden van de werkgever

De werkgever is volgens de Arbowet verplicht om een veilige en gezonde werkomgeving te creëren. Dit betekent dat hij proactief moet handelen om risico’s, waaronder lawaaislechthorendheid, te beperken.

1. Uitvoeren van een Risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E)
2. Het startpunt is het opstellen van een actuele RI&E, waarin geluidsrisico’s expliciet worden opgenomen. Dit is wettelijk verplicht. In de RI&E wordt vastgesteld waar, wanneer en bij welke werkzaamheden werknemers worden blootgesteld aan schadelijk geluid. Het gaat hierbij niet alleen om de intensiteit van het geluid (in decibel), maar ook om de duur van de blootstelling.
3. Beschikbaar stellen van gehoorbescherming vanaf 80 dB(A)
4. Zodra de geluidsblootstelling de drempel van 80 dB(A) overschrijdt, is de werkgever verplicht om geschikte gehoorbescherming beschikbaar te stellen. Dit geldt ook als er piekgeluiden voorkomen van 135 dB(C) of hoger. Gehoorbescherming moet vrij toegankelijk zijn voor alle werknemers die eraan blootgesteld worden.
5. Handhaven van de draagplicht bij 85 dB(A) of hoger
6. Vanaf een geluidsniveau van 85 dB(A) of piekgeluiden van 137 dB(C), geldt een wettelijke draagplicht voor gehoorbescherming. De werkgever moet niet alleen gehoorbescherming aanbieden, maar er ook actief op toezien dat deze daadwerkelijk wordt gedragen. Dit houdt in dat er controles moeten plaatsvinden en dat het niet naleven van deze verplichting consequenties kan hebben voor werknemers.
7. Voorlichting en instructie gevenWerknemers moeten goed geïnformeerd zijn over de risico’s van blootstelling aan lawaai en het juiste gebruik van gehoorbescherming. Dit betekent dat de werkgever regelmatig voorlichting moet geven over:
   • De gevaren van langdurige blootstelling aan hard geluid.
   • Het correcte gebruik, onderhoud en de levensduur van gehoorbeschermers.
   • Het belang van tijdig melden van defecte of slecht functionerende gehoorbescherming.

Waarom is dit belangrijk?

Omdat gehoorschade onomkeerbaar is. De gevolgen van een gebrekkige bescherming, zoals slechthorendheid of tinnitus, kunnen de rest van iemands leven beïnvloeden. Bovendien kan een werkgever die zijn verplichtingen niet nakomt, aansprakelijk worden gesteld bij schadeclaims van werknemers of boetes krijgen van de Nederlandse Arbeidsinspectie.

Verantwoordelijkheden van de werknemer

Hoewel de werkgever de plicht heeft om een veilige werkomgeving te faciliteren, rust er ook een verantwoordelijkheid op de werknemer. De Arbowet stelt dat werknemers verplicht zijn om zorgvuldig om te gaan met hun eigen veiligheid en gezondheid én die van anderen op de werkvloer.

1. Gehoorbescherming dragen waar dit wettelijk verplicht is
2. Werknemers zijn verplicht om gehoorbescherming te dragen zodra het geluidsniveau boven de 85 dB(A) uitkomt, of als de werkgever dat voorschrijft in het kader van de RI&E. Dit is geen vrijblijvend advies, maar een wettelijke verplichting. Het niet naleven hiervan kan niet alleen gezondheidsrisico’s opleveren, maar ook arbeidsrechtelijke gevolgen hebben.
3. Juist gebruik en onderhoud van persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM’s)
   ‍Gehoorbescherming werkt alleen effectief als deze op de juiste manier wordt gebruikt. Werknemers moeten:
   • Oorpluggen of otoplastieken correct inbrengen.
   • Gehoorkappen goed afsluiten zodat er geen geluidslekken ontstaan.
   • De beschermingsmiddelen schoonhouden en controleren op beschadigingen.
   Verkeerd gebruik kan leiden tot een vals gevoel van veiligheid, terwijl het gehoor alsnog schade oploopt.
4. Melden van defecten of problemen met gehoorbescherming
5. Als gehoorbescherming niet goed functioneert, beschadigd is of niet goed past, is de werknemer verplicht dit onmiddellijk te melden bij de werkgever of leidinggevende. Dit geldt zeker voor op maat gemaakte otoplastieken, waarbij slijtage of een slechte pasvorm de effectiviteit drastisch kan verminderen.

Waarom is dit belangrijk?

Omdat de gezondheid van de werknemer zelf op het spel staat. Daarnaast is het onderdeel van de collectieve veiligheid op de werkvloer. Werknemers die niet de juiste bescherming dragen, kunnen ook anderen in gevaar brengen, bijvoorbeeld doordat ze waarschuwingssignalen niet goed horen.

Gehoorbescherming is een wettelijke verplichting bij blootstelling aan geluidsniveaus vanaf 80 dB(A). De Arbowet benadrukt dat het voorkomen van blootstelling bij de bron de voorkeur heeft, maar waar dat niet mogelijk is, moeten persoonlijke beschermingsmiddelen worden ingezet.

Permanente gehoorschade kan eenvoudig worden voorkomen door de wetgeving strikt na te leven en de juiste beschermingsmaatregelen te treffen.

Samenwerking tussen werkgever en werknemer

Effectieve gehoorbescherming vereist samenwerking. De werkgever schept de voorwaarden, maar de werknemer moet deze actief naleven. Regelmatige evaluaties, toolboxmeetings en controles kunnen bijdragen aan bewustwording en correct gebruik van gehoorbescherming.

In bedrijven met een ondernemingsraad of personeelsvertegenwoordiging kan overleg plaatsvinden over de keuze van gehoorbeschermingsmiddelen. Dit bevordert het draagvlak en verhoogt de kans dat de middelen correct en consequent worden gebruikt.